Marokko zet relatie met Duitsland op scherp om Westelijke Sahara, en daarmee ook relatie met EU

Met de ‘onvriendelijke maatregel’, zoals deze stap in diplomatieke termen wordt aangeduid, zet Marokko de EU stevig onder druk om kleur te bekennen in de kwestie Westelijke Sahara, zeggen deskundigen. ‘De EU is afhankelijk van Marokko als het gaat om handel, het tegengaan van migratie , terrorismebestrijding en het behoud van stabiliteit in de regio’, zegt Marokko-expert Paolo De Mas van het Afrika Studie Centrum in Leiden. ‘Daar speelt Marokko nu handig op in.’

De Westelijke Sahara, die al sinds 1975 door Marokko is ingelijfd maar door onafhankelijkheidsbeweging Polisario  – met steun van Algerije – als eigen staat wordt opgeëist, kwam eind vorig jaar weer op de agenda toen de Amerikaanse president Trump besloot de soevereiniteit van Marokko over de regio te erkennen. In ruil hiervoor zou Marokko de diplomatieke banden met Israël aanhalen als onderdeel van een omstreden Amerikaans vredesplan tussen Israël en een reeks Arabische landen. Vooralsnog lijkt het voor de huidige president Joe Biden geen prioriteit om deze beslissing te heroverwegen.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Berlijn zegt ‘kennis te hebben genomen van de berichten uit de media’, maar beschrijft de relatie met Marokko als ‘van oudsher hecht, vriendelijk en spanningsvrij’. Dinsdag zou Marokko in een poging de schade te beperken hebben gezegd dat het ging om een interne brief die niet naar buiten gebracht had moeten worden, zo meldt persbureau AP.

Diepgaand meningsverschil

Maar de Marokkaanse minister van Buitenlandse Zaken, Nasser Bourita, spreekt al langer van een ‘diepgaand meningsverschil’ over de Duitse positie inzake de Westelijke Sahara. Na de erkenning door Trump vorig jaar zou Duitsland de kwestie bij de VN Veiligheidsraad in besloten comité hebben aangekaart. Marokko is bovendien gepikeerd dat ze als belangrijke geopolitieke speler in de Maghreb vorig jaar niet door Duitsland werd uitgenodigd voor een overleg over de hopeloze situatie in Libië.

Hoewel Duitsland verder geen concrete stappen heeft ondernomen om Marokko’s soevereiniteit over Westelijke Sahara te betwisten, grijpt Marokko het moment nu toch aan om zijn geostrategische belang voor de EU te onderstrepen, denkt ook Eric de Brabandere, hoogleraar Internationale Geschillenrecht aan de Universiteit Leiden. ‘De EU is altijd terughoudend geweest om de soevereiniteit van Marokko over de Westelijke Sahara te erkennen omdat dit in strijd zou zijn met het zelfbeschikkingsrecht van volkeren – de Saharanen hebben immers zelf nooit kunnen instemmen met de gedeeltelijke controle door Marokko na het vertrek van de Spanjaarden. Hoewel de druk groot is lijkt het me onwaarschijnlijk dat de EU dit principe zou laten varen.’

Vorig jaar kwamen het Marokkaanse leger en Polisario voor het eerst in jaren weer tot een botsing in de bufferzone in de Westelijke Sahara. Een VN-vredesmissie houdt daar al sinds 1991 toezicht op een wankel vredesbestand in afwachting van een referendum om de bevolking zelf te laten beslissen over hun lot. Dit referendum is  nog steeds niet gehouden, omdat de partijen er niet uitkomen wie mee mag stemmen. Marokko eiste bijvoorbeeld dat Marokkaanse kolonisten die in het gebied wonen, ook zouden mogen stemmen.

Destabiliseren

Een opleving van de strijd in Westelijke Sahara zou de regio ernstig kunnen destabiliseren, zo is de vrees. Nadat in 2019 president Abdelaziz Bouteflika in buurland Algerije na twintig jaar met harde hand te hebben geregeerd, moest opstappen is bovendien onduidelijk wie achter Polisario staat. ‘De vrees is gegrond dat, vanwege de huidige onduidelijke regie door het Algerijnse leger, Polisario een speelbal wordt van allerhande splintergroeperingen die de grotere Sahara-regio onveilig maken; van bandieten tot wapen- en drugssmokkelaars en jihadisten’, aldus De Mas. ‘Dat stelt de EU dus voor een ouderwetse geopolitieke keuze: stabiliteit laten prevaleren boven ethiek of niet.’