Waarom Duitsland wel ruimhartig vluchtelingen uit Moria opneemt

De grootste voorvechter van een Europese migratiepolitiek is Duitsland, het land dat sinds 2015 meer vluchtelingen heeft opgenomen dan welk ander EU-lid ook, het land dat voor veel mensen in de uitzichtloze Griekse kampen nog steeds de gedroomde bestemming is.

Al vijf jaar lobbyen Angela Merkel en haar collega-ministers in Brussel voor meer Europese solidariteit in het migratievraagstuk. Duitsland wil een ‘eerlijkere’ verdeling van migranten, en overeenstemming over asielprocedures en de grensbewaking. Het steeds opnieuw vastlopen van plannen heeft in ons buurland tot verbittering geleid.

Ook nu er sinds woensdag wel een plan ligt, zijn de eerste Duitse reacties voorzichtig. Minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer noemde het pakket in een persconferentie weliswaar een ‘goede basis’, maar gebruikte de rest van de tijd om de Europese bondgenoten het belang van samenwerking nog eens onder de neus te wrijven.

Extra

Toch was Duitsland na de brand in Moria het enige land dat aanbood 1.553 extra vluchtelingen op te nemen van wie duidelijk is dat ze recht hebben op een verblijfsvergunning. Samen met de zieke kinderen en alleenreizende minderjarigen die Duitsland eerder beloofde op te nemen, komt het totaal aantal vluchtelingen uit de Griekse kampen dit jaar daarmee op 2.750, zo rekende de voorlichter van Angela Merkel onlangs voor.

Ook als je deze cijfers in het perspectief plaatst van de omvang en de welvaart van Duitsland (dat overigens minder rijk is dan Nederland, gemeten naar bbp per hoofd van de bevolking) is het Duitse gebaar ruimhartiger dan dat van alle andere Europese landen. Aan deze ogenschijnlijk barmhartige politiek liggen verschillende overwegingen ten grondslag – én er kleeft een belangrijke keerzijde aan, die ook voorstanders zorgen baart.

De tekst ‘Leave no one behind’ is al een paar jaar te lezen op posters en gekalkt op muren en wc-deuren in cafés van het alternatievere soort. Ze gaan over de vluchtelingen in Griekenland en tonen aan dat de problemen op Lesbos ook voor de brand al aanwezig waren in het Duitse publieke bewustzijn. In de week voor de brand zetten activisten op het grasveld voor de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw, dertienduizend lege stoelen neer, één voor elke vluchteling in het kamp Moria, onder het motto ‘Wir haben Platz’.

Dat de maatschappelijke druk op de Duitse regering al voor de brand Moria hoog was, blijkt ook uit het aanbod van honderden regio- en gemeentebesturen aan minister Seehofer om op eigen houtje vluchtelingen uit Griekenland te halen.

Medemenselijkheid

Seehofer en Merkel prezen de medemenselijkheid van deze bestuurders, maar de regering bleef tot de brand hameren op een Europese oplossing, zeker toen Duitsland in juli het roulerende EU-voorzitterschap in handen kreeg.

De verantwoordelijkheid die het voorzitterschap met zich meebrengt, en de prestige die de voorzitter ten deel valt als er vooruitgang wordt geboekt op moeilijke dossiers, komen boven op de verantwoordelijkheid die Duitsland in Europa toch al voelt voor het vluchtelingendossier.

Angela Merkel weet dat het netelige vluchtelingendossier mede het gevolg is van haar omstreden beslissing in 2015 om de grenzen open te zetten, evenals haar sleutelpositie in de vluchtelingendeal met Turkije uit 2016 (waarin ook een belangrijke rol voor Nederland was weggelegd). De situatie op de Griekse eilanden is een direct gevolg van die overeenkomst.

Een Europees asielbeleid ‘om een nieuw 2015 te voorkomen’ is bovendien een van de beloftes die de Duitse regering, met name Horst Seehofer, herhaaldelijk heeft gedaan aan de vele tegenstanders van Merkels vluchtelingenpolitiek, die tot gevolg heeft gehad dat de rechtse AfD uit het niets de grootste oppositiepartij in de Bondsdag is geworden.

Controversieel

Politiek gezien is het opnemen van vluchtelingen van de Griekse eilanden in Duitsland dus niet minder controversieel dan in Nederland. Maar de reactie van Merkels ministers verschilt diametraal van die van Rutte. Waar de Nederlandse gezagsdragers elk spoor van idealisme zorgvuldig lijken te vermijden, leidt de sterke rechtse oppositie bij de Duitse regering in veel situaties tot een bevlogen tegengeluid – het gevolg van een veel sterker op polarisatie gerichte politieke cultuur, door de last van de Duitse geschiedenis.

Zelfs Horst Seehofer, een paar jaar geleden als regeringsleider in Beieren de felste criticus van Merkels vluchtelingenpolitiek, verdedigde het plan om vluchtelingen op te nemen met verve in de Bondsdag. Al benadrukte hij later in boulevardkrant Bild wel dat Duitsland deze vluchtelingen kan opnemen omdat het dit jaar in totaal waarschijnlijk ‘slechts honderdduizend’ vluchtelingen opneemt, flink minder dan de voorgaande jaren.

Toch lijken de dagen van de Duitse voortrekkersrol geteld – omdat het averechts werkt, zoals Angela Merkel al voor de brand in Moria opmerkte in haar zomerpersconferentie. ‘Als in Europa bekend wordt dat alle vluchtelingen over wie het nu gaat in Duitsland worden opgenomen’, zei ze, ‘komt er nooit een Europese oplossing.’

Dit weekend deed Seehofer daar in Bild nog een schepje bovenop door te stellen dat andere Europese landen zich ‘onder druk gezet voelen’ als Duitsland steeds ‘de morele wereldkampioen uithangt’.